ŞİİR BİLGİSİ

Şiir :Okunduğunda insanı derinden etkileyen,duygulandıran,heyecanlandıran,coşturan; kulağımıza hoş gelen,bir ahenk taşıyan;genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak yazılan yazılardır.

Şiirde Tema(Ana Duygu)

Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir.Bir yerde verilmek istenen mesaj veya verilmek istenen duygulardır.

Örnek:

 Konu    : İnsanın hayata bağlı olması

Tema   :  Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir. Önemli olan,yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı sevmektir.

ŞİİRİN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ

ÖLÇÜ:Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği veya hecelerdeki uyumdur.

Türk edebiyatında;
Hece Ölçüsü
Aruz Ölçüsü
Serbest Ölçü
olmak üzere üç tür ölçü(tür)vardır.

HECE ÖLÇÜSÜ

Mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır.

Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal ölçüsüdür.

Daha çok halk şiirinde kullanılır.

Edebiyatımızda en çok kullanılan hece kalıpları :7’li,8’li ve 11’li hece kalıplarıdır.

ÖRNEK:

  KARACAOĞLAN 

     ELİF ŞİİRİ

İncecikten / bir kar yağar,

Tozar Elif, / Elif deyi...

Deli gönül / abdal olmuş,

Gezer Elif, / Elif deyi...

4+4=8’li Hece Ölçüsü İle Yazılmıştır.

ARUZ ÖLÇÜSÜ

Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan bir ölçüdür. Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun olmasına dayanır. Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür.

ÖRNEK

 Eşin var, âşiyânın var, baharın var ki beklerdin,

 Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin?

O zümrüt tahta kondun, bir semavî saltanat kurdun,

Cihanın yurdu hep çiğnense, çiğnenmez senin yurdun!

 Bugün bir yemyeşil vâdi, yarın bir kıpkızıl gülşen

Gezersin hânümânın şen, için şen, kâinatın şen.

MEHMET AKİF ERSOY.

SERBEST ÖLÇÜ

Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik yoktur.

Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı şiirlerde yoktur.

Hece sayıları birbirinden faklıdır.

Günümüzde şiirler en çok bu tarzda yazılmaktadır.

Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran ve Orhan Veli Kanık

ŞİİRDE BİÇİM(ŞEKİL)

KAFİYE(UYAK)

Dize sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir.Kafiye sadece ses benzerliğidir.Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır.

REDİF

Dize sonlarındaki yazılışları,anlamları ve görevleri aynı olan sözcük  veya eklere "redif" denir.

Redifler kafiyeden sonra gelir.

KAFİYE(UYAK )ÇEŞİTLERİ

YARIM KAFİYE(YARIM UYAK)

Dize sonlarında ki tek sesin benzerliğine dayanır.

Yarım kafiye halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

Örnek:

Elif kaşların çatar

Gamzesi sineme batar

Ak elleri kalem tutar

Yazar Elif Elif diye.

-ar: Yarım Kafiye

TAM KAFİYE (TAM UYAK)

Dize sonlarında ki iki ses benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye denir.

Örnek:
Dünyaya geldiğim anda
Yürüdüm aynı zamanda 
İki kapılı bir handa
Gidiyorum gündüz gece

-da:Redif
-anda:Tam Kafiye

ZENGİN KAFİYE

Dize sonlarındaki ikiden fazla ses benzerliğine dayanan kafiyelere zengin kafiye denir.
Zengin kafiyede en az üç ses benzerliği vardır.

Örnek:

Yıkanırdı gölgesi kuytu bir derede
Yaz kış yeşil bir saksı pencerede
-de:Redif
-ere:Zengin Kafiye

CİNASLI KAFİYE

Dize sonlarında ki yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin oluşturdukları ses benzerliklerine cinaslı kafiye denir.

Örnek:

Her nefeste eyledik yüz bin günah

Bir günaha etmedik hiç bir gün ah

ŞİİRDE BİÇİM(ŞEKİL)

KAFİYE DÜZENİ(KAFİYE ŞEMASI)

DÜZ UYAK(DÜZ KAFİYE)

İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı oluşudur.

Düz uyaklarda her dize kendi arasında uyaklıdır.

Örnek:

Neden sonra sarsıldı altımda demir yaylar            a

Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar             a

ÇAPRAZ UYAK(ÇAPRAZ KAFİYE)

Dörtlüğün 1.dizesiyle 3.dizesi kendi arasında,2.dizesiyle de 4.dizesi kendi arasında kafiyelidir.

Bu şekilde oluşan dizilişe çapraz uyak(kafiye) demir.

Örnek:

Dağlar ile taşlar ile                   a

Çağırayım Mevlam seni           b

Seherdeki kuşlar ile                 a

Çağırayım Mevlam seni           b

SARMA UYAK(SARMA KAFİYE)

Bir dörtlüğün 1.dizesiyle 4.dizesinin, 2.dizesiye 3.dizesinin kendi aralarında kafiyeleşmesine "sarma uyak" adı verilir.

Örnek:

Sular soğuk bir ışık                 a

Bakıyoruz havuzan                 b

Suda omuz omuza                  b

İki gölge karışık karışık           a